Inleiding

In onze moderne samenleving is er een overmatige reactie ontstaan op risico's en incidenten. Deze zogenaamde 'risicoregelreflex' leidt vaak tot overdreven maatregelen die niet altijd onze veiligheid vergroten, maar wel een disproportionele kostenpost vormen en onze vrijheid kunnen beperken. Helaas tonen de media en politiek vaak weinig interesse in het daadwerkelijke prijskaartje van deze maatregelen. Zijn deze nadelen werkelijk de prijs die we moeten betalen voor veiligheid? Deze vraag toont aan hoe geconditioneerd we zijn en hoe weinig ruimte we laten voor het aanvaarden van risico's. Het nastreven van absolute veiligheid is echter een onrealistisch doel, waarbij de emotionele kracht van het woord 'veiligheid' ons weerhoudt van een rationele afweging van kosten en bijwerkingen.

De essays en speeches in Veiligheid boven alles?

In de bundel Veiligheid boven alles? worden tien eigenzinnige essays en speeches gepresenteerd die inzichten en ideeën bieden over de risicoregelreflex. Een bijdrage uit het pioniersland Engeland benadrukt dat de reactie van het publiek op risico's wordt beïnvloed door verschillende actoren in het 'risk landscape', waaronder journalisten, politici, belangengroepen, bestuurders, experts, adviseurs en ambtenaren. Helaas zijn er altijd actoren met een eigen belang die de omvang van risico's overdrijven, waardoor de risicoregelreflex wordt versterkt.

Voorbeelden uit de praktijk

De bundel bevat ook vijftien voorbeelden die laten zien hoe risico-actoren in de praktijk zijn omgegaan met situaties zoals de Schipholbrand, de uitbraak van legionella, onnodige ziekenhuisdoden en ontsnapte tbs'ers. Deze voorbeelden zijn onthullend en dragen bij aan de noodzaak om af te rekenen met belemmerende overtuigingen die ons gevangen houden in de risicoregelreflex. Het idee dat elk ongeluk voorkomen had kunnen worden en dat altijd iemand de schuldige is, leidt tot defensief gedrag en vermijdt productieve oplossingen. Ook het idee dat de overheid verantwoordelijk is en eindeloos door moet gaan met preventieve maatregelen, is een belemmerende overtuiging die ons niet verder helpt.

Een nieuw handelingsperspectief

Gelukkig bieden de auteurs handvatten voor een nieuw handelingsperspectief. Een van deze handvatten is het verkrijgen van zelfrespect door het accepteren van risico's. Daarnaast is het delen van de voor- en nadelen van risico's essentieel. Maar bovenal is het van belang om de afweging tussen kosten, baten en bijwerkingen van veiligheidsmaatregelen transparanter te maken. Als we collectief het mechanisme achter de risicoregelreflex leren doorzien, kunnen journalisten, ambtenaren en politici elkaar beter bij de les houden en een meer gebalanceerde benadering van veiligheidsmaatregelen bewerkstelligen.