Gedwongen uitstroom na onafhankelijkheid

Na de onafhankelijkheid van Nederlands-Indië op 27 december 1949 werden verschillende groepen Nederlanders gedwongen om het land te verlaten. Deze groep bestond uit gemengdbloedige Nederlanders, Indische Nederlanders, Indo-Afrikanen, Chinese Nederlanders, Moluks KNIL- en marinepersoneel, Papoea's, Toegoenezen, maatschappelijke Nederlanders en veiliggestelde Indonesiërs. Deze massale uittocht, bekend als 'de repatriëring', werd aanvankelijk gepresenteerd als een zorgzame en ondersteunende operatie van de Nederlandse overheid. Echter, deze ontheemde groep mensen werd geconfronteerd met aanzienlijke schulden aan de Nederlandse overheid voor de kosten van hun reis, tijdelijke opvang, kleding en meubels voor hun nieuwe woningen.

Contractpensions als tijdelijke opvang

Om aan de grote woningnood te voldoen, heeft de Nederlandse overheid in het voorjaar van 1950 contracten gesloten met eigenaren van badhotels en pensions, die op dat moment grotendeels leeg stonden. Deze contractpensions dienden als tijdelijke opvang voor de ontheemde mensen. De pensionhouders ontvingen een dagelijkse vergoeding van 4 gulden 'all-in' per tijdelijke bewoner, om de kosten van voedzame maaltijden, water, licht en verwarming van gemeubileerde kamers te dekken. De berekening was dat er een winstmarge van 0,49 gulden per persoon per dag was. Het runnen van contractpensions en -hotels was dan ook bedoeld als een winstgevende onderneming.

Culinaire ervaringen in de contractpensions

De maaltijden in de contractpensions waren eenvoudig en vaak gebaseerd op goedkope ingrediënten. Populaire groenten waren bijvoorbeeld andijvie, witlof en spinazie, vaak gecombineerd met aardappelen. Sommige gerechten, zoals havermoutpap, aardappelen met jam, erwtensoep met varkensresten en zuurkoolstamppot, waren minder gebruikelijk en werden toch geserveerd in de pensions. Ondanks de beperkingen van het menu, probeerden de pensionhouders zo veel mogelijk winst te maken door goedkoop in te kopen.

Schulden en stille armoede

Om de kosten van de tijdelijke opvang te dekken, werden alle leden van ontheemde gezinnen met een baan verplicht om 75% van hun maandinkomen af te staan aan de Nederlandse overheid. Vanaf 1951 werd dit percentage bijgesteld naar 60%. Tijdens het verblijf in een contractpension werd dit bedrag wekelijks geïnd door contactambtenaren van de Dienst Maatschappelijke Zorg. Bij vertrek uit het contractpension moest het gezinshoofd een schuldbekentenis tekenen, waarbij hij zich verplichtte om gedurende 15 jaar het resterende bedrag maandelijks af te betalen.

Helaas hebben de gedupeerde ontheemde gezinnen jarenlang gezwegen uit schaamte en vernedering. Ze leefden in stille armoede, gedwongen tot assimilatie en blootgesteld aan ondoorzichtige misstanden. Tot op de dag van vandaag hebben deze groep mensen nog steeds negen openstaande claims: zeven tegen de Staat der Nederlanden en twee tegen banken en verzekeringsmaatschappijen uit voormalig Nederlands-Indië. Uit archiefmateriaal blijkt ook dat de Joodse gemeenschap in Nederland een claim heeft tegen de Nederlandse overheid vanwege niet of nauwelijks uitgekeerde verzekeringspolissen.