Inleiding

Het strafrecht wordt beschouwd als een rechtsinstrument dat inbreuk maakt op fundamentele rechten. Ironisch genoeg wordt het strafrecht echter steeds vaker gebruikt om mensenrechten te beschermen. Internationale rechtsprekende mensenrechteninstellingen leiden deze verplichting tot strafrechtelijke maatregelen af uit verschillende fundamentele rechten, zoals het recht op leven, het folterverbod en het recht op privéleven. Dit betekent dat staten niet alleen worden gehouden aan hun negatieve plicht om geen inbreuk te maken op deze rechten, maar ook worden verplicht om actie te ondernemen en positieve verplichtingen te vervullen door bepaalde gedragingen strafbaar te stellen, strafrechtelijk onderzoek te verrichten en daders van strafbare feiten te vervolgen en bestraffen.

Negatieve vrijheid en strafrecht

Het gebruik van strafrecht roept vragen op over de negatieve vrijheid van staten om geen inbreuk te maken op fundamentele rechten. Toch blijkt juist het strafrecht nodig te zijn voor de bescherming van mensenrechten.

Positieve verplichtingen

De positieve verplichtingen die voortvloeien uit internationale mensenrechtenverdragen vereisen van staten dat zij actie ondernemen om mensenrechten te beschermen. Dit betekent dat zij niet alleen moeten afzien van inbreuk op fundamentele rechten, maar ook proactief moeten handelen om schendingen aan te pakken.

Grondslag van de plicht te beschermen ('duty to protect')

Het recht op leven, het folterverbod en het recht op privéleven dienen als grondslag voor de plicht van staten om mensenrechten te beschermen. Deze verplichting omvat het implementeren van strafrechtelijke maatregelen om daders van strafbare feiten ter verantwoording te roepen en te bestraffen.

Positieve verplichtingen voor de strafrechtspleging

Naast de verplichting om daders van strafbare feiten te vervolgen en bestraffen, omvatten de positieve verplichtingen ook het verrichten van strafrechtelijk onderzoek en het stellen van strafbaar gedrag. Deze maatregelen zijn noodzakelijk om mensenrechten te beschermen en te handhaven.

De negatieve constitutie van de Verenigde Staten

De Verenigde Staten kennen een negatieve constitutie, waarbij de nadruk ligt op het beperken van de macht van de overheid ten opzichte van individuele rechten. Deze benadering staat in contrast met de vereiste positieve verplichtingen tot aanwending van het strafrecht om mensenrechten te beschermen.

Beoordeling positieve verplichtingen tot aanwending strafrecht

De vraag rijst of het opleggen van positieve verplichtingen tot aanwending van het strafrecht de meest effectieve benadering is om mensenrechten te beschermen. Er moet rekening worden gehouden met de mogelijke inbreuk op fundamentele rechten en alternatieve benaderingen moeten worden overwogen.

Een beperkt alternatief

Het is mogelijk om een beperktere benadering te hanteren, waarbij staten alleen de meest ernstige schendingen van mensenrechten strafbaar stellen en vervolgen. Dit zou de balans kunnen vinden tussen het respecteren van negatieve vrijheid en het voldoen aan positieve verplichtingen.

Slot

De discussie over het gebruik van strafrecht als instrument voor de bescherming van mensenrechten is complex. Het vereist een zorgvuldige afweging tussen negatieve vrijheid en positieve verplichtingen, waarbij een evenwicht wordt gevonden om zowel fundamentele rechten te beschermen als individuele vrijheid te waarborgen. Deze rede is verkort uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar rechten van de mens aan de Radboud Universiteit Nijmegen.